TY - JOUR ID - 249237 TI - مضمون‌هایِ همانند در داستانِ ضحّاکِ شاهنامه و اسطوره‌هایِ مانوی JO - پژوهشنامه فرهنگ و زبان‌های باستان JA - ACLR LA - fa SN - 2716-9901 AU - اردستانی رستمی, حمیدرضا AD - دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دزفول، ایران Y1 - 2021 PY - 2021 VL - 2 IS - 1 SP - 1 EP - 26 KW - آز KW - ضحّاک KW - ارمایل و گرمایل KW - کاوه KW - فریدون KW - گاو DO - N2 - داستانِ ضحّاک یکی از داستان­‌هایِ شاهنامه است که پیش از این پژوهشگران آن را از ابعادِ گوناگون سنجیده‌­اند. نگارنده نیز در این جستار بر آن است به روشِ توصیفی ـ تحلیلی برخی همانندی­‌هایِ این داستان را با اسطوره­‌هایِ مانوی آشکار سازد. دستاوردهایِ پژوهش نشان می‌­دهد که میانِ اساطیرِ مانوی و آنچه در داستانِ ضحّاکِ شاهنامه آمده است، همسانی‌­هایی به این ترتیب دیده می‌­شود: همان‌گونه که در کیش مانی دیوِ آز مادینه است، ضحّاک نیز بنا به گواهی­‌هایی مادینه است؛ شاید بتوان دو مارِ رُسته بر دوشِ ضحّاک را  تعبیری از دو عفریتِ نر و ماده در کیشِ مانی دانست که نمی­توان آن دو را منقطع کرد و در حال رشد هستند؛ در متن­‌هایِ مانوی، اَژْدَهایِ تاریکی را می­‌بینیم که در شباهنگام، بسیار درد و مرگ می­زاید به همان­سان که اَژْدَهایِ شاهنامه، هر شب دو مردِ جوان را به آزیگری می‌کُشد؛ در باورهایِ مانی، هرمزدبغ و فرزندانش به تاریکی می­‌آمیزند که این ترفندی است جنگی و قصدِ رهایی در آن است چنان­که ارمایل و گرمایل نیز به ضحّاک می­آمیزند امّا رهاییِ انسان­ها را در نظر دارند؛ در متن­هایِ مانوی، همان­گونه که عیسایِ درخشان آدم را از وجودِ آز آگاه می­کند، در شاهنامه کاوه مردمان را از وجودِ ضحّاک (آز) می­‌آگاهانَد؛ در متن­‌هایِ مانوی، پس از آن­که مهرایزد، هرمزدبغ را از مغاکِ اهریمن رهایی می­‌بخشد، دیوان و اَژْدَهایان را در کوهستان به­بند می­‌کَشد هم‌چنان­که فریدونْ ضحّاک را در کوه در بند می­‌کند؛ همان­گونه که اَشَقْلون از زادنِ فرزندِ گیهْمُرْد اندوهناگ و بیمار می‌­شود، ضحّاک نیز با آگاهی از تولّدِ فریدون غمگین می­‌گردد و همان­سان که گیهْمُرْد، نامِ درختِ لوتوس را بر فرزند می­‌نهد، فریدون نیز درختِ بارْوَر خوانده می­‌شود. اَشَقْلونْ گاو و درخت را نابود می­‌کند و ضحّاکْ مرغزار و گاوِ درونِ آن را از میان برمی‌­دارد.   UR - https://www.aclr.ir/article_249237.html L1 - https://www.aclr.ir/article_249237_c23075763a5072967f5216c323783720.pdf ER -